۱٫     چکیده

در عصر حاضر دانش و اطلاعات به یکي از ارکان اصلي رشد و توسعه تبدیل شده و جوامع در عرصه­های مختلف دانش و اطلاعات را به عنوان نيروی محرکه موتور رشد و توسعه مورد توجه قرار مي­دهند. در سال­های اخير یکي از عرصه­هایي که در آن دانش و اطلاعات نقش اساسي ایفا نموده، عرصه اقتصادی به ویژه حوزه گردشگری مي­باشد، به گونه­ای که به ظهور پدیده­ای با عنوان اقتصاد دانش محور منجر شده است. اقتصاد دانش محور به مثابه یک سيستم، فرایندهای مختلف توليد، ذخيره، توزیع و کاربرد دانش را مورد توجه و تاکيد قرار مي­دهد. گردشگری دانش بنیان بعنوان رویکردی نوین و غیر قابل اجتناب در عصر حاضر، در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و حتی برخی از کشورهای در حال توسعه، با سرعت در حال گسترش است. رویکرد دانش بنیان در کشور ایران بطور نامتوازن در صنایع و بخش­های مختلف در حال شکل­گیری و توسعه بوده است و در این میان عوامل فرهنگی، علمی و فناوری و مسائل مربوط به اقتصاد بویژه اقتصاد دانش بنیان و سیاستگذاری­های ملی و برنامه­ریزی از جمله عوامل موثر بر میزان توسعه گردشگری دانش بنیان هستند. در این گزارش سعی شده است به ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور در حوزه گردشگری پرداخته و پس از بررسی توانمندی‌های زیست‌بوم فناوری در این حوزه، چالش‌هایی که پیش­روی این شرکت­ها می­باشد را بررسی کرده و در نهایت به ارائه راهکارها و پیشنهادهایی در جهت تحقق گردشگری دانش محور در کشور عزیزمان ارائه نماییم.

۲٫     مقدمه

امروزه در ادبيات مدیریت و اقتصاد، بر نقش دانش به عنوان یک منبع حياتي برای حفظ رقابت­پذیری و سودآوری تاکيد بسياری شده است. از اوایل دهه ۹۹ با ظهور نظریه­های رشد درون زا اقتصاددانان به اهميت دانش به عنوان عامل اصلي در حفظ رشد پایدار اشاره کردند و در همين دهه بود که ادبيات مدیریت دانش در سطح بنگاه­ها به سرعت رشد کرد(سوزنچي، ۱۹۹۹ :۲۱).

با توجه به تغييرات گسترده­ای که در دهه اخير در نظام اقتصادی کشورهای مختلف ایجاد شده است، شکل جدیدی از اقتصاد تحت عنوان اقتصاد دانش­محور جایگزین اقتصاد سنتي شده است. از این رو، در نظریه­های جدید رشد اقتصادی دانش بخش اصلي نظام اقتصادی محسوب مي­گردد. در عصر حاضر، با پيشرفت فناوری­های اطلاعاتي و ارتباطي جامعه بشری نيز همانطور که گفته شد از حالت سنتي خود خارج شده و به سوی جامعه اطلاعاتي یا جامعه دانش محور سوق داده شده است در این نظام اقتصادی، توليد و کاربرد دانش منشأ اصلي ایجاد ثروت محسوب مي­شود به بيان دیگر محور “علم فناوری، نوآوری و کارآفریني” عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی قلمداد مي­شوند. کارایي این نظام اقتصادی مستلزم تعریف سازوکارها و شناخت عوامل مؤثر بر توليد و به کارگيری دانش است که از ارتباط این عوامل با یکدیگر، زمينه افزایش عملکرد سایر بخش ها نيز فراهم مي شود.

اسناد بالادستی کشور از جمله سیاست­هاي ابلاغی اصل ۴۴ قانون اساسی، برنامه­هاي پنجم و ششم توسعه و همچنین سند چشم­انداز بیست­ساله کشور، همگی حوزه اقتصاد دانش­بنیان را جزء حوزه­هاي مهم و تأثیرگذار در کشور دانسته و توسعه این بخش را در اولویت برنامه­ هاي توسعه­اي کشور قرار داده­اند. لازمه تحقق اهداف مطرح­شده در اسناد مذکور، ایجاد و تأسیس شرکت­هاي دانش­ بنیانی است که عمدتاً با حضور کارآفرینان داراي ایده­هاي محوري هدایت می­شوند. در این راستا این شرکت­ها و رشد علمی و توسعه فناوري یکی از کانون­هاي توجه سیاست­گذاران ایران در سال­هاي اخیر بود­ه­اند.

در همین راستا در طی سالیان گذشته شاهد توسعه روزافزون صنعت گردشگری در بسیاری از کشورها هستیم و به سادگی می­توان پیش­بینی کرد که در آینده دامنه این توسعه، گسترده­تر از پیش خواهد شد(الوانی، ۱۳۷۳: ۱۰). در واقع نه تنها گردشگری بزرگ­ترین صنعت دنیاست بلکه روزبه­روز نیز در حال رشد است به گونه­ای که سازمان جهانی گردشگری پیش­بینی می­کند که در سال ۲۰۲۵ تعداد گردشگران به حدود ۲ میلیارد نفر خواهد رسید(امین بیدختی، نظری، ۱۳۸۸: ۵۲) صنعت گردشگری به عنوان اقتصادی پاک و درآمدزا، نیز نه تنها از این امر مستثنی نیست بلکه اثبات شده است که گردشگری و اقتصاد الکترونیک به لحاظ ویژگی­های ذاتی و طبیعی، همراهان ذاتی یکدیگر هستند. در این عصر، گردشگری پدیده­ای فوق­العاده اطلاعات­بر است، به طوریکه خدمات گردشگری(شماره رزرو، بلیط و …) عمدتا به شکل اطلاعات، ارائه می­گردند. ارائه اطلاعات مربوط به خدمات گردشگری از طریق شبکه­های گسترده ارتباطی نوین، منجر به شکل­گیری گردشگری الکترونیک و گردشگری دانش­بنیان شده است. ارزش افزوده ناشی از واسط­گران بین­المللی گردشگری به اندازه­ای است که به آنان قدرت می­دهد تا کنترل شرایط زمانی و مکانی در سرتاسر زنجیره ارزش کل را به دست بگیرند(هریس، ترجمه خاتون آبادی و خلیل مقدم، ۱۳۸۸: ۴۳). در صنعت گردشگری، سازمان­های مدرن به منظور پیدا کردن روش­های نوین برای رقابت موثر در بازارهای پویای جهانی، به تجارت الکترونیک و ساختارهای مجازی از قبیل سازمان­های مجازی و ساختارهای تیم­های مجازی روی آورده­اند(باجیو و کاپورلو، ۲۰۰۵: ۲۲). بسیاری دیگر نیز راه­حل­های کسب­و­کار به کسب­وکار(B2B) گردشگری مبتنی بر دانش را مورد پذیرش قرار دادند(گریتزل و فسنمایر، ۲۰۰۴: ۳۵). در دنیای امروز هیچ صنعتی بدون بهره­برداری از فن­آوری­های مدرن و همسو شدن با تحولات علمی نمی­تواند راه پویایی و توسعه را در اقتصاد پر رقایت جهانی بپیماید، صنعت گردشگری نیز از این قاعده مستثنی نمی­باشد. در این گزارش سعی شده است با توجه به اهیمت روزافزون گردشگری دانش محوو و فناورانه به بررسی وضعیت شرکت­های دانش­بنیان(مسائل و راهکارها) در حوزه گردشگری پرداخته و نسبت به بررسی عوامل موثر در رشد یا عدم رشد این حوزه پرداخته شود.

۳٫      نقاط قوت و ضعف كشور در ايجاد اقتصاد دانش محور

۳٫۱٫          نقاط قوت

داشتن نيروی انساني جوان و نسبتا تحصيل کرده

تجربه خوب در موفقيتهای علمي و فني

 امکان ایجاد بستر نسبتا مناسب ارتباطي و فني

 موقعيت مناسب جغرافيایي به عنوان هاب اقتصادی منطقه(طیبی، ۱۳۸۵: ۵۱).

۳٫۲٫           نقاط ضعف

پایين بودن سهم D&R از توليد ناخالص داخلي، پایين بودن تعداد محققان و کارایي آنها، عدم استفاده ی مطلوب از نتایج تحقيقات در بخش کاربردی اقتصادی

 ضعف در نظام انگيزشي به دليل قوانين ناکارآمد و عدم حمایت از حقوق مالکيت افراد و در نتيجه فقدان زمينه مناسب برای اختراع و نوآوری

 متنوع بودن مراجع تصميم سازی اقتصادی در کشور و ضعف فرهنگي در تشخيص واقعيت­های اقتصاد جهاني

 کم بودن دسترسي به اینترنت و کم بودن تعداد رایانه نسبت به متوسط جهاني

 نداشتن تکنولوژی­های بالا و عدم توان در استفاده مناسب از آنها

 سطح اندک سرمایه­ی انساني، استفاده­ی نامطلوب از افراد، مهارت­ها و سرمایه­ی انساني موجود

 سطح پایين فناوری در توليد و توانایي اندک در توليد کالاهای با فناوری بالا و در نتيجه عدم قدرت رقابت بين­المللي(طیبی، ۱۳۸۵: ۵۱).

۴٫     گردشگری دانش محور

ساختار و شاکله صنعت گردشگری بر پایه جابه‌جایی فیزیکی است و اگر این جابه‌جایی فیزیکی، حذف یا کمرنگ شود، گردشگری معنا و مفهوم اصلی خود را از دست می‌دهد. در دنیای مدرن و پیشرفته امروزی، اما گردشگری با مفاهیم جدیدتری آشنا شده است که نه‌تنها پایه و اساس آن بر مبنای جابه‌جایی فیزیکی نیست، بلکه زمان و مکان نیز محدویتی برای گردشگر ایجاد نمی‌کنند.

صنعت گردشگری یکی از مهم‌ترین و پردرآمدترین صنایع جهان است؛ تا جایی که بسیاری از کشورها با سرمایه‌گذاری‌های کلان در این حوزه، سهم این صنعت را در تولید ناخالص داخلی خود افزایش می‌دهند. براساس آمار بانک مرکزی، سهم صنعت گردشگری در ایران در سال ۹۸ معادل ۱۱ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار بوده که این رقم معادل ۳ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل می‌‌دهد. این درحالی است که سهم صنعت گردشگری در تولید ناخالص داخلی بسیاری از کشورهای همسایه ایران که حتی از نظر آب‌وهوایی یا وجود آثار و ابنیه تاریخی همپای ایران نیستند، بیش از ۶ درصد نیز برآورد شده است. پیش از شیوع ویروس کرونا در جهان، سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰۱۹ اعلام کرده بود که تا سال ۲۰۲۰، صنعت گردشگری بیش از ۱۰ هزار شغل جدید و تا سال ۲۰۲۹ تعداد ۴۲۱ میلیون شغل جدید در جهان ایجاد می‌کند؛‌ رقم شگفتی ‌برانگیزی که اگرچه امکان تحقق آن تا پیش از شیوع کرونا، دور از ذهن نبود، اما اکنون و پس از همه‌گیری ویروس کرونا در جهان، به نظر می‌رسد، سازمان جهانی گردشگری باید در محاسبات خود تجدیدنظر کند. این اعداد و ارقام نشان‌دهنده ضرورت توجه به صنعت گردشگری و تسهیل امور در این صنعت است.

بیش از یک دهه است که صنعت گردشگری در ایران با دنیای دیجیتال و اینترنت گره خورده است. پیوند این دو باعث شده تا سفر برای گردشگران نسبت به گذشته آسان‌تر شود. از آنجایی که صنایع مختلفی مانند حمل‌ونقل، مواد غذایی، نساجی، چرم، چوب و بسیاری از صنایع دیگر به صورت مستقیم یا غیرمستقیم با صنعت گردشگری در ارتباط هستند، لذا رونق صنعت گردشگری، رشد و ترقی هرکدام از صنایع وابسته به گردشگری را نیز به دنبال دارد. تا پیش از ورود فناوری‌های نوین به حوزه گردشگری، گردشگران برای سفر و اقامت در شهر یا کشور دیگر، باید مراحل رزرو هتل را از طریق تماس تلفنی یا فاکس پیگیری می‌کردند. پس از اقامت در شهر موردنظر نیز، برای بازدید از اماکن دیدنی باید با حضور در محل، بلیت تهیه کرده و از مکان موردنظر بازدید می‌کردند. برای تهیه غذا، تردد در شهر و استفاده از امکانات تفریحی نیز، امکانات دیجیتالی وجود نداشت و گردشگران معمولا قادر به استفاده بهینه از زمان سفر را نداشتند. اما دنیای دیجیتال یا به مفهوم بهتر، ظهور استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه گردشگری، مسیر طولانی گردشگری را برای علاقه‌مندان به سفر را کوتاه و همواره کرد.

حالا دیگر یک گردشگر برای سفر به مقصد موردنظر خود، علاوه‌بر امکان اطلاع از وضعیت هتل‌ها و اماکن تفریحی و رزرو آنلاین هتل و خرید بلیت اماکن تفریحی و حرکت به سمت مقصد خود، حتی می‌تواند بدون سفر به نقطه‌ای، از مقصد موردنظر خود بازدید و به صورت مجازی سفر کند. این تحول بزرگ در دنیای امروزی به کمک نخبگان و دانش‌آموختگان و در بستری به نام زیست‌بوم فناوری ایجاد شده است. در این گزارش سعی شده است به ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور در حوزه گردشگری بپردازیم و پس از بررسی توانمندی‌های زیست‌بوم فناوری در این حوزه، چالش‌هایی که پیش از شیوع کرونا و پس از آن، در روند فعالیت شرکت‌های فناور گردشگری خلل ایجاد کرده است را بررسی کنیم.

۵٫       چالش­ها و فرصت­هاي کليدي صنعت گردشگري دانش بنیان

اقتصاد دانش­بنیان حوزه گردشگری، اقتصاد نوینى است که در آن تولید، توزیع و استفاده از دانش، منبع اصلی رشد و ایجاد ثروت است. موتور محرك چنین اقتصادهایی شرکت­هاى دانش­بنیان هستند که به منظور هم­افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش­محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادي و همچنین تجاري­سازي نتایج تحقیق و توسعه در حوزه فناوري­هاي برتر نقش دارند. به دلیل ریسک­هاي ذاتی و ویژگی­هاي خاص، یکی از چالش­­هاي موفقیت شرکت­های گردشگری دانش محور، تداوم رشد و پایداري آنها است. با وجود اثربخشی قابل ملاحظه این شرکت­ها، آمارها نشان می­دهد که بیشتر آنها در طول زمان یا از بین رفته یا کوچک باقی می­مانند و تنها تعداد اندکی از آنها به شرکت­هایی بزرگتر تبدیل می­شوند. همچنین ورود موفق به بازار و رقابت، با عدم اطمینان بالایی همراه بوده و محدودیت­هاي مختلفی در این زمینه وجود دارد. از این­رو تعداد زیادي از این شرکت­ها و به خصوص شرکت­هاي جدیدتر پس از ورود به بازار، در اندك زمانی آن را ترك می­کنند. در همین راستا مهم­ترین چالش­ها و فرصت­های که پیش­روی شرکت­های دانش بنیان گردشگری می­باشد را می­توان در عوامل ذیل جستجو کرد:

–         امکان استفاده از ظرفيت­هاي فناوري اطلاعات بـه منظور ارائـه اطلاعات بـه هنگـام، شـناخت ظرفيـت­ها و تصميم­گيري مناسب براي گردشگران

–         عدم وجود زیرساخت­هاي تخصصی گردشگري از جمله پایگاه اطلاعاتی مرجع، مدیریت علائم توریستی و اسـتفاده از ظرفيت رسانه­ها

–         امکان استفاده از فناوري­هاي نوین (مانند پرینتر سه بعدي) به منظور توسعه اماکن گردشـگري در بخش­هاي ساحلی، بين راهی، شهري، روستایی

–         کمبود زیرساخت­هاي فناورانه مناسب براي شناساندن شرایط محيطی و هنجارهاي فرهنگی، پرداخت­هاي مالی و بازدیدهاي مجازي

–         استفاده از انواع آموزش­هاي عمومی و تخصصی براي افراد فعال در حوزه گردشگري به منظور تسهيل تجربه گردشگري براي مسافران

۵٫۱٫            چالش­های اساسی در صنعت گردشگري دانش بنیان

از مهم‌ترین موانع و مشکلات شرکت‌های دانش‌بنیان که در مصاحباتی با مدیران آنها مورد تاکید قرار گرفته است، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

–          عدم حمایت دستگاه های متولی امر گردشگری از شرکت­های دانش بنیان حوزه گردشگری

از دلایل ناکامی و عدم رشد شرکت­های حوزه دانش بنیان گردشگری عدم حمایت­های لازم از سوی دستگاه­های متولی به ویژه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بوده که زمینه و شرایط لازم و اولیه را با هدف تسهیل ایجاد و توسعه شرکت­های دانش محور را مهیا نکرده­اند.

–          مشکلات در روند ثبت شرکت و وجود بوروکراسی اداری

یکی از مشکلاتی که بسیاری از مدیران شرکت­های دانش بنیان به آن اشاره می­کنند، مراحل طولانی در ثبت شرکت ها به عنوان شرکت دانش بنیان و اخذ مجوزهای فعالیت است. انتظار می­رود روند کارها برای شرکت­های دانش بنیان تسریع شود و اخذ مجوزهای ثبت شرکت، مالیات، بیمه و غیره به صورت سیستمی صورت گرفته و کارها از طریق اینترنت انجام گیرد. لذا بایستی بوروکراسی اداری که یکی از مشکلات اصلی بوده از طریق سیستمی کردن روند این امورات تصحیح شود.

–          کمبود منابع مالی با سود متناسب حتی در صندوق نوآوری و شکوفایی

از آنجایی که معمولا شرکت‌های دانش‌بنیان بخشی از سرمایه مورد نیاز خود را برای تحقیق و توسعه از طریق وام‌های بانکی تامین می‌کنند، بهره بانکی بالا می‌تواند عامل کندی و کم‌بازدهی رشد شرکت‌های دانش‌بنیان بشود. همچنین بسیاری از شرکت­های دانش بنیان میزان وام­های ارایه شده از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی را با توجه به هزینه های تولید بسیار اندک می دانند.

–          بی اعتمادی به محصولات دانش بنیان داخلی

مشکل دیگر شرکت­های دانش بنیان که البته برای سایر تولیدکنندگان نیز بعضا وجود دارد، عدم حمایت از محصولات داخلی و استفاده از محصول خارجی به ویژه در دستگاه های دولتی است. واردات و قاچاق بی رویه برخی محصولات موجب آسیب به تولیدکننده های داخلی شده و بازار داخلی را در اختیار کالاهای خارجی مشابه تولید داخل قرار داده است. لذا یک بی­اعتمادی در بین مردم و مسئولین کشور نسبت به تولیدات داخلی از جمله نسبت به محصولات شرکت­های دانش بنیان وجود دارد.

–          استفاده دستگاه های دولتی از محصولات خارجی

یکی از مشکلات شرکت­های دانش بنیان ترجیح محصولات خارجی بر مشابه داخلی آن می باشد. در صورتی که در بسیاری از موارد کیفیت محصول داخلی با مشابه خارجی آن تفاوتی ندارد و هزینه استفاده از آن نسبت به محصول وارداتی کمتر است. علاوه بر آن به خاطر منافعی که برای برخی افراد و واسطه­ها از طریق واردات ایجاد می شود از جمله سفرهای خارجی، استفاده از محصول خارجی ترجیح داده می­شود. مواردی چون عدم اعتماد مسوولان و مدیران ارشد به تولیدات داخلی به خاطر کم بودن کیفیت یا بدقولی شرکت‌ها در گذشته، وجود رانت‌های داخلی برای فروش محصولات خارجی و پیشنهادهای وسوسه‌انگیز خارجی برای بازاریابی این محصولات نیز در ترجیح دادن استفاده از محصول خارجی تاثیر زیادی دارد.

–          تاخیر در تامین مالی قراردادهای بسته شده با دولت

یکی از مشکلات مهم شرکت­های دانش بنیان موضوع سرمایه در گردش شرکت­ها می­باشد. برای تولید محصول دانش بنیان، تحقیق و بررسی، مواد اولیه، تجهیزات و نیروی انسانی لازم است که نیاز به سرمایه زیادی دارد. لذا نبود سرمایه در گردش مسئله­ای است که خیلی از شرکت­ها با آن مواجه هستند. به طوری که وقتی محصول را به یک دستگاه دولتی می­فروشند مدت زیادی زمان می­برد تا پول آن را بدهند و این مسئله باعث می­شود این شرکت­ها آسیب ببینند.

–          ناتوانی در بازاریابی و تجارت محصولات توسط شرکت های دانش بنیان

علی رغم اینکه فعالان در حوزه­ی شرکت­های دانش بنیان از جمله دانش آموختگان و نخبگان کشور هستند، اما بسیاری از آنها با مسائل بازاریابی محصول از جمله مراحل معرفی محصول، تبلیغات، مذاکرات جهت ثبت سفارش، ارتباط با بازارهای بین­المللی جهت صادرات و غیره آشنا نبوده و به همین دلیل در مرحله فروش محصول با مشکل مواجه می شوند. مشکل بازاریابی برای محصول در شرکت های دانش بنیان نوپا بیشتر از شرکت­های با سابقه وجود دارد که به همین دلیل شرکت­های نوپا بیشتر به حمایت از سوی دولت در این زمینه نیاز دارند.

–          بی‌ثباتی از مهمترین موانع فعالیت تولیدکنندگان است

یکی دیگر از مهمترین موانع فعالیت تولیدکنندگان بویژه در بخش دانش بنیان بی­ثباتی سیاسی و اقتصادی می­باشد و در حالی که فرآیند تولید دارای یک زنجیره بوده و اگر یکی از حلقه­های آن بدلیل مسائلی مانند واردات ماده اولیه یا افزایش قیمت­ها یا تغییر سیاست­ها، گرفته شود همه سرمایه گذاری­ها از بین خواهد رفت.

–          تقویت انجمن‌های مردمی برای پشتیبانی از شرکت‌های دانش بنیان

همچنین یکی از مواردی که می­تواند پشتیبانی خوبی از شرکت­های دانش بنیان داشته باشد، تقویت انجمن­های مردمی و غیر دولتی است بعنوان مثال اتاق های بازرگانی می­توانند با راه­اندازی کمیسیون­های تخصصی دانش بنیان در این زمینه حرکت کنند. انجمن­های مردمی حمایت از شرکت­های دانش بنیان باید به شکل مطالبه گر فعالیت کنند تا مسائل و موانع موجود به شکل منطقی حل شود.

از دیگر چالش­های که پیش­روی شرکت­های گردشگری دانش بنیان وجود دارد می­توان به موارد ذیل اشاره داشت:

–         نبود بستر هماهنگ مدیریت و برنامه ریزی حوزه گردشگری

–         به روز نبودن زیرساخت های فناوری اطلاعات

–         کمبود سیستم آمارگیری کلی و تحلیل اطلاعات

–         عدم شناخت ظرفیت ها و مناطق گردشگری

–         کمبود علائم توریستی مناسب

–         نبود پایگاه اطلاعاتی مرجع گردشگری

–         عدم حضور در رسانه های پربیننده

–         عدم توسعه زیرساخت های توریسم ساحلی و دریایی

–         نبود سیستم پرداخت متصل به بانک های خارجی

–         کمبود سیستم پرداخت خدمات محلی

–         کمبود زیر ساخت بازدید مجازی

–         عدم حضور در شبکه­های ماهواره­ای بدلیل تحریم­های سیاسی

–         فقدان تحقیقات کاربردی و تخصیص اعتبارات کافی در حوزه­های پژوهش و گردشگری دانش­بنیان

–         محدودیت اعتبارات و بودجه در خصوص تولید دانش و فناوری گردشگری

۵٫۲٫          فرصت­های تقویت حوزه دانش بنیان صنعت گردشگري

علی­رغم چالش­ها و مسائلی که پیش­روی شرکت­های دانش­بنیان گردشگری وجود دارد، فرصت­های بی­نظیری نیز در این حوزه وجود داشته که با بهره­گیری مناسب می­توان از ظرفیت­های این حوزه نهایت استفاده را نمود:

–         استفاده از کلان داده­ها و نظرات مردمی برای تشخیص و بهبود یکپارچه

–         استفاده از فناوری های اطلاعاتی به هنگام

–         سیستم های به هنگام و هوشمند آمارگیری

–         سیستم های هوشمند رصد و جمع آوری اطلاعات کلان

–         نقشه های هوشمند

–         سیستم اطلاع رسانی مکانی

–         زیرساخت جامع فعالین حوزه گردشگری

–         طراحی هوشمند کمپین های اجتماعی

–         بانک اطلاعاتی اماکن و ارائه دهندگان خدمات گردشگری

–         ستفاده از تکنولوژی های واقعیت مجازی و واقعیت افزوده

–         ایجاد سیستم های واسط پرداخت

–         سیستم یکپارچه معرفی راهنمایان سفر و گروه های گردشگری محلی

–         انجمن های مجازی گردشگری

–         رسانه های هوشمند اطلاع رسانی و آموزش

–         بکارگیری فناورهای جدید مثل نانو در حفظ و مرمت و احیای بناهای تاریخی

–         زمینه­های جذب سرماهی­گذاری داخلی و خارجی در زیرساخت­های علم و فناوری و گردشگری

–         توجه به تحقیق و توسعه و تولیدات دانش­بنیان در محصولات گردشگری

۶٫            جمع­بندی

از آنجا که دانش و اطلاعات نقش اساسي در رشد و ایجاد ارزش افزوده در جوامع توسعه یافته و پسا صنعتي دارد و روند پيشرفت جوامع صنعتي در طول تاریخ نشان مي­دهد عواملي چون اطلاعات، فناوری و دانش، جوامع در حال توسعه را به دوره توسعه یافتگي و پسا صنعتي رهنمون مي­سازد، بنابراین توجه به ارتقاع سطح دانش داخلي در جهت توسعه اقتصادی مبتني بر دانش الزامي مي­باشد. برای رسيدن به اقتصاد دانش محور، جامعه­ی دانش ملي و راهبرد فناوری اطلاعات و ارتباطات باید شامل یک تجزیه و تحليل کامل از وضعيت فعلي جامعه­ی دانش در مرحله­ای که هست و تصویری از وضعيت که باید باشد در طي سال­های آینده (مرحله ای که باید برسد) باشد. شکاف بين آنها محرکي باشد که در طي یک دوره زمان جدید باید کاهش یابد.

با در نظر گرفتن این، راهبرد ملي باید با هدف رسيدن به پیشرفت گردشگری به طرف جامعه­ی دانش محور باید تمام متغيرهایي که تاثيرگذار و موثر در توسعه کشور است پوشش داده شوند، علاوه بر این باید منافع واقعي کشور به خصوص گلوگاه­هایي را که باید بر آن غلبه کرد، مشخص گردد. برای رسيدن به اقتصاد دانش محور حوزه گردشگری باید بر روی نقاط قوت خود از جمله داشتن نيروی انساني جوان و نسبتا تحصيل کرده که در عصر حاضر با این نيروی عظيم مواجه هستيم، تجربه خوب در موفقيت­های علمي و فني، امکان ایجاد بستر نسبتا مناسب ارتباطي و فني که مسئولين روز به روز برای بهبود آن در تلاشند، موقعيت مناسب جغرافيایي به عنوان هاب اقتصادی منطقه تاکيد کرد و نقاط ضعف خود از جمله پایين بودن سهم D&R از توليد ناخالص داخلي، پایين بودن تعداد محققان و کارایي آنها، عدم استفاده ی مطلوب از نتایج تحقيقات در بخش کاربردی اقتصادی، ضعف در نظام انگيزشي به دليل قوانين ناکارآمد و عدم حمایت از حقوق مالکيت افراد و در نتيجه فقدان زمينه مناسب برای اختراع و نوآوری، متنوع بودن مراجع تصميم­سازی اقتصادی در کشور و ضعف فرهنگي در تشخيص واقعيت­های اقتصاد جهاني، کم بودن دسترسي به اینترنت و کم بودن تعداد رایانه نسبت به متوسط جهاني، نداشتن تکنولوژی­های بالا و عدم توان در استفاده مناسب از آنها، سطح اندک سرمایه­ی انساني، استفاده­ی نامطلوب از افراد، مهارت­ها و سرمایه­ی انساني موجود، سطح پایين فناوری در توليد و توانایي اندک در توليد کالاهای با فناوری بالا و در نتيجه عدم قدرت رقابت بين­المللي را برطرف کنيم و هر یک از آنها را به نقاط قوت تبدیل کنيم.

 

در سال­های اخیر با توسعه اکوسیستم کارآفرینی شرکت­های نوپا در ایران و افزایش تعداد شرکت­های نوپا گردشگری در کشور، زمینه ایجاد اشتغال و به ظهور رسیدن ایده های نوآورانه جوانان و فارغ التحصیلان دانشگاهی فراهم گردیده است. هم اکنون که این پارادایم جدید خلق ثروت در حال رشد می باشد و از نوپایی خارج شده است نیازمند متنوع سازی و تمرکز بیشتر بر حوزه های جدید می باشد. اغلب ایده ها و فعالیت­های اکوسیستم موجود بر روی فعالیت­های خدماتی مانند فروش، حمل ونقل و غذا به صورت آنلاین متمرکز شده­اند و با توجه به موفقیت چند شرکت در این حوزه­ها، اغلب افراد جدیدی که می­خواهند به این زیست بوم وارد شوند همین حوزه­ها را انتخاب می­کنند. این موضـوع مطمئناً نرخ شکست را در این حوزه­ها بالا برده و از سوی دیگر می­تواند منجر به سرخوردگی کارآفرینـان از یـک سـو و همچنین کـاهش اثرات اقتصادی و ایجاد اشتغال در اکوسیستم شود.

هدایت کارآفرینان و به ویژه سرمایه­گذاران جدیدی که به اکوسیستم گردشگری وارد می­شوند به سمت حوزه­های کمتر مورد توجه و با پتانسیل بالا و اثـرات اجتماعی و اقتصادی و ملی بالا در شرایط کنونی هم به بقای اکوسیستم کمک خواهد کرد و هم اثرات آن را افزایش خواهد داد. با توجه به چالش­های روزافزون کشور در عرصه گردشگری، ورود کارآفرینان و اکوسیستم استارت آپی به این حوزه­ها احتمالا به علت نبود رقیب­های سنتی می­تواند اثرات بیشتری بر اقتصـاد و اشـتغال داشـته باشند و علاوه بر این به حل مسائل و مشکلات اجتماعی و ملی نیز کمک نمایند.

در انتها راهکارهايي جهت بهبود بستر اقتصاد دانش محور در ايران ارائه مي­گردد:

B      ارتقای سطح علمي جامعه گردشگری از طریق توليد و توسعه آموزش­های نظری و کاربردی، دستيابي به اقتصاد متنوع و متکي بر منابع دانش و آگاهي، سرمایه انساني و فن­آوری نوین.

B      توجه بيشتر به بازدهي محققان و هزینه صرف شده در زمينه D&R  یک بانک تحقيقات کاملا به روز در سطح ملي ایجاد شود که کليه تحقيقات انجام شده بخش گردشگری در کشور را در خود داشته باشد. این کار باعث مي­شود که از تحقيقات موازی جلوگيری شده و بهره­وری در تحقيقات افزایش پيدا کند.

B      توانمند­سازی بخش خصوصي و فعال گردشگری در فعاليت­های پژوهشي و فن­آوری و گسترش اطلاعات و ارتباطات از طریق رقابت­پذیری و بازارگرا شدن تحقيقات و بهبود کارایي و نظام­مند شدن آنها.

B      گسترش تحقيقات بين­رشته­ای برای اختراعات و شاغلان حوزه گردشگری با مهارت­های چند گانه.

B      توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در عرصه ملي حوزه گردشگری به عنوان زیرساخت اقتصاد الکترونيکي.

B      نهادینه شدن نظام نوآوری و اختراع در فعاليت­های مختلف اقتصادی در تمام سطوح تحصيلي حوزه گردشگری با توجه به پيشرفت فناوری.

B      ارتقاء فن­آوری در اقتصاد گردشگری از طریق تعامل با اقتصاد جهاني در قالب سرمایه­گذاری های مستقيم خارجي و سرمایه­گذاری­های مشترک خارجی.